Atlas zbuntowany

Atlas zbuntowany (oryginalny tytuł Atlas Shrugged) to monumentalna powieść Ayn Rand, uznawana za jej literackie arcydzieło i najpełniejsze wyrażenie filozofii obiektywistycznej. Choć pierwsze wydanie ukazało się w 1957 roku w Stanach Zjednoczonych, to dopiero teraz – w wydaniu Zysk i S-ka, w tłumaczeniu Iwony Michałowskiej-Gabrych – polski czytelnik może odkryć ją w nowej, obszernej wersji (1176 stron). To historia, która wciąga zarówno jako powieść sensacyjna, dramat filozoficzny, jak i opowieść o dramatycznym konflikcie światopoglądów.

Akcja rozgrywa się w dystopijnym – choć bezpośrednio inspirowanym realiami liberalnej demokracji – społeczeństwie, w którym rosnący aparat biurokracji, coraz bardziej ingerujące regulacje i ideologiczne naciski zdestabilizują gospodarkę. W centrum opowieści stają wybitne jednostki: przemysłowcy, myśliciele, innowatorzy — ludzie, którzy od lat budowali fundamenty społeczeństwa i napędzali jego rozwój. Z czasem jednak wielu z nich zaczyna znikać z publicznej sceny. Coś – lub ktoś – skłania ich do rezygnacji, do buntu, do wycofania się ze świata, który korzysta z ich talentów, nie dając im w zamian szacunku czy swobody.

Na pierwszy plan wybijają się postaci takie jak Dagny Taggart – zarządzająca ogromną siecią kolejową, której starania utrzymać właściwy ruch towarowy stają się symboliczną batalią jednostki z systemem – oraz Hank Rearden, innowator, który wynalazł wyjątkowy stop metalu, lecz napotyka bezlitosny opór ze strony urzędników i “dobroczynnych” mechanizmów społecznej redystrybucji. Tajemnica “kto jest Johnem Galtem?” staje się motywem przewodnim: kim naprawdę jest człowiek, który potrafi skłonić mózgi świata do buntu? Czy to zniszczyciel, czy wybawiciel? I dlaczego najcięższą batalię musi stoczyć nie z wrogami, lecz z tymi, którzy najbardziej go potrzebują?

Powieść jest napisana w specyficznym, często epickim tonie: dialogi bywają rozbudowane, monologi rozległe, a postawy bohaterów jednoznaczne. Zwolennicy widzą w tym siłę – jasność, konsekwencję, śmiałe postawienie pytań o moralność, wolność, sens działalności jednostek. Krytycy natomiast zarzucają autorce uproszczenia, skrajny dualizm (dobro versus zło), brak niuansów społecznych i przerysowanie postaci. Recenzenci określali książkę mianem „preposterous” (absurdalnej) czy „hectoring and prolix” (natarczywej i rozwlekłej). Równocześnie jednak Atlas Shrugged zyskał status kultowej pozycji w środowiskach libertariańskich i wolnościowych – sprzedał się dotąd w milionach egzemplarzy, a wielu czytelników twierdzi, że wywrócił ich sposób myślenia o polityce, moralności i ekonomii.

Głównym tematem, który przenika całą fabułę, jest rola ludzkiego umysłu w istnieniu – co się dzieje, gdy myśliciele przestają pracować? Co się dzieje, gdy ci, którzy tworzą wartość, rezygnują z jej podtrzymywania dla społeczeństwa, które ich wykorzystuje? To powieść o odpowiedzialności, wolności i cenie, jaką płaci jednostka, gdy system narzuca jej kompromisy. Ayn Rand opatrzyła to fikcyjną opowieścią, ale z jasnym przesłaniem: indywidualizm, rozum, własność i nieufność wobec przymusu państwowego są fundamentami społecznego postępu.

To nie lekka lektura — wymaga czasu i refleksji. Ale kto zdecyduje się zanurzyć w świat, w którym intrygi biurokracji spotykają się z heroizmem niezłomnych jednostek, ten znajdzie w Atlasie Zbuntowanym opowieść prowokującą do myślenia, budzącą emocje, czasem irytującą, ale nigdy obojętną. Dla czytelników epub.pl i platform książkowych to okazja by sięgnąć po klasykę, która przez dziesięciolecia budziła kontrowersje, inspirowała dyskusje i zmieniała spojrzenie na granice wolności człowieka.